Geçit hakkı komşuluk ilişkisine dayanan ve Türk Medeni Kanunumuzda düzenlenmiş kısıtlamalardan birisidir. Komşuluk ilişkisine dayanan diğer irtifak haklarına zorunlu mecra irtifakı ve zorunlu kaynak irtifakı verilebilir.
Geçit hakkı, bir çeşit irtifak olarak sınırlı ayni hak olmasından dolayı taşınmaz mülkiyetine sınırlama getirmektedir. Geçit hakkı kurulması gereken hallerde taraflar arasında sözleşme özgürlüğü dahilinde sözleşme ile kurulabileceği gibi, hukuk mahkemelerinde açılacak dava yoluyla da kurulabilecektir. Türk Medeni Kanunumuzun 747. Ve 748. Maddelerinde düzenlenmiş olan geçit hakkı, kanunda yer alan ayrımla ele alınacak olursa zorunlu geçit hakları ve diğer geçit hakları şeklinde iki farklı başlık altında düzenlenmiştir. Bu yazımızda kısaca geçit hakkından bahsedeceğiz, detaylı bilgi almak için mutlaka alanında uzman bir arazi avukatı ile temasa geçiniz.
Türk Medeni Kanunumuzun “Zorunlu Geçit Hakkı” Başlıklı 747. Maddesi: "Taşınmazından genel yola çıkmak için yeterli geçidi bulunmayan malik, tam bir bedel karşılığında bir geçit hakkı tanınmasını komşularından isteyebilir. Bu hak, ilk önce kendisinden bu geçidin istenmesi önceki mülkiyet ve yol durumuna göre en uygun düşen komşuya karşı ve daha sonra bundan en az zarar görecek olana karşı kullanılır. Zorunlu geçit iki tarafın menfaati gözetilerek belirlenir." İfadelerini içermektedir.
Türk Medeni Kanunumuzun “Diğer Geçit Hakları” Başlıklı 748. Maddesi: "Taşınmaz malikinin taşınmazını işletme veya iyileştirme ya da taşınmazı üzerinde yapı yapma amacıyla komşu taşınmaza geçici olarak girme hakkı ile tarla yolu, hayvan sulama yolu, kış geçidi, tomruk kaydırma yolu ve oluğu ve bunlara benzer diğer geçitler özel kanun hükümlerine tâbidir. Özel kanun hükmü yoksa yerel âdet uygulanır. Doğrudan doğruya kanundan kaynaklanan geçit hakları, tapu kütüğüne tescil edilmeksizin doğar. Ancak, bunlardan sürekli nitelikte olanlar beyanlar sütununda gösterilir." İfadelerini içermektedir.
Zorunlu Geçit İrtifakı ve Geçit Hakkı Davası Nedir?
Yukarıda paylaşmış olduğumuz üzere TMK’nın 747. Maddesinde düzenlenen zorunlu geçit hakkı davası ile kendi taşınmazı üzerinden ana yola geçiş imkanına sahip olmayan malik, geçit hakkı için komşularına husumet yöneltmektedir.
Mecra irtifakının aksine, geçit irtifakı doğrudan doğruya kanundan doğmaz, kanunda aranan şartların varlığı halinde geçide ihtiyacı olan komşunun irtifak hakkı kurulmasını isteme hakkı doğar.
Geçit hakkı sahibinin geçit hakkı talebinde bulunması akabinde öğretide 2 farklı durum oluşmaktadır. Birinci ihtimalde talebin gerçekleşmesi ile taraflar arasında irtifak sözleşmesi kurulur, ikinci ihtimalde ise geçit hakkı talebinde bulunan malikin bu talebi yönelttiği komşunun irtifak sözleşmesi kurma yükümlülüğü doğar. Her iki ihtimalde de taraflar arasında anlaşma sağlanamaması halinde geçit hakkı sahibinin dava açarak bu hakkının mahkeme tarafından tesis edilmesini isteme hakkı mevcuttur.